Door: Florian Jacobs
13.Kh1! Dd7 14.Tg1 Tad8 15.Pe4 Df7 16.g4!
Voilà: de Nievergelt-manoeuvre in optima forma. De koning schrijdt een stap zijwaarts en maakt ruimte voor de toren die samen met de g-pion onrust komt stoken over de g-lijn. Dit voorbeeld stamt overigens uit een partij van Fischer tegen Andersson, uit 1970, dus twee jaar voordat Fischer wereldkampioen werd. Andere voorbeelden van deze greep tot het initiatief uit het topschaak zijn er ook in de 21e eeuw.
Neem de volgende partij:
In het prestigieuze Tal-Memorial, editie 2012, vloog McShane zijn collegawereldtopper Morozevich naar de keel met 15…Kh8! 16.Pe2 Tg8 17.Pg3 g5!
Allemaal leuk en aardig, maar waarom heeft dit idee zo’n curieuze naam meegekregen? In 1959 vierde de oudste schaakclub van de wereld, de Schachgesellschaft Zürich haar honderdvijftigjarig bestaan met een jubileumtoernooi. Tal, die een jaar later wereldkampioen zou worden, speelde zoals alleen Tal dat kon en won het toernooi voor Gligoric, Keres en de jonge Fischer.
Ook zes Zwitsers deden mee in het zestienkoppige toernooi. Ze scoorden allemaal minder dan vijftig procent. Helemaal onderaan eindigde Erwin Nievergelt met 2,5 uit 15. Van hem was nochtans aardig wat verwacht. In de jaren vijftig had de in 1929 geboren Nievergelt al aardig wat schaaksuccessen geboekt. Hij werd vijf keer clubkampioen van Zwitserland, deed twee keer mee aan de schaakolympiade en was in 1954 nog voor Euwe geëindigd bij een internationaal toernooi in Zürich. Bij het jubileumtoernooi in 1959 ging echter vrijwel alles mis. Nievergelt verloor de eerste vijf ronden, scoorde uit de volgende vijf ronden één schamele remise en kreeg in de elfde ronde de grote Paul Keres tegenover zich. Het zal u niet verbazen dat Nievergelt de partij met wit rustig opzette, met de ruilvariant van het Spaans.
Na negen zetten stond het als volgt:
Hier waren Euwe en Tal eerder verder gegaan met respectievelijk 10.d4 en 10.b3. Nievergelt bracht een nieuwtje op het bord met 10.Kh1!? De nietsvermoedende Keres keek er niet van op en vervolgde zijn paardmanouevre met 10…Pe6. Nievergelt legde zijn kaarten één zet lang nog niet op tafel, maar ging na 11.Pe3 De8 voor zijn manoeuvre met 12.Tg1!?
Ziedaar, schaakgeschiedenis! Alstublieft, meneer Keres! Hoe zou de grote Est hebben opgekeken? Gedeon Barcza, die het partijcommentaar in het toernooiboek voor zijn rekening nam, schrijft: ‘Ein kühner Angriffsgedanke, der den groβen Gegner etwas verwirrt.’ Keres antwoordde met 12…Pe6, met duidelijke intenties op f4. Denkt u dat Nievergelt zich daar iets van aantrok?
En of! De Nievergelt-manoeuvre liep enige vertraging op met 13.g3. Pas op de twintigste zet durfde de grondlegger zijn eigen manoeuvre aan en speelde hij 20.g4!, op een moment dat het paard van Keres ver van f4 was verwijderd. Nievergelt overspeelde Keres vervolgens volledig op de g-lijn en hij bereikte na vierendertig zetten een gewonnen eindspel.
Dit is nog niet zo gemakkelijk, maar wit heeft twee pionnen meer en komt snel binnen op g7. Keres wist echter genoeg activiteit bijeen te rommelen en de arme Nievergelt gaf in loeiende tijdnood nog bijna het volle punt cadeau.
Gelukkig bereikte hij nog net een remise, doordat Keres geen pionnen meer overhield. Het toernooi van Nievergelt bleef er een om snel te vergeten. Maar hij maakte zichzelf onvergetelijk door zijn (vertraagde) manoeuvre.
Verder lezen:
- Arthur van de Oudeweetering: Improve Your Chess Pattern Recognition, New in Chess, 2014.
- Antonio Iglesias Martín: Erwin Nievergelt: Entre la emoción y el talento, Editorial Club Universitario, 2005. (een biografie van Nievergelt in het Spaans)
- Schach-Gesellschaft Zürich, 1959 Weltschachturnier, Artemis-Verlag, 1959.