Door: IM Matthew Tan
DCA-trainer in Hongkong
Vaak stellen wij pionnen voor als simpele soldaten. Manschappen die je gebruikt als eerste lijn van verdediging omdat ze, vanwege beperkte mobiliteit, in eerste instantie voor niet veel meer geschikt zijn. Echter, wanneer je deze soldaten op de juiste manier neerzet en ze een gezamenlijke verdedigingslinie laat vormen, zul je zien dat zelfs de sterkere manschappen moeite hebben langs deze “muur” te komen. Daarentegen, wanneer ze alleen staan en op zichzelf aangewezen zijn, zijn ze kwetsbaar en zullen snel “verslagen” worden en verloren gaan.
De manier waarop de pionnen worden neergezet bepalen de structuur en daarmee het karakter van het bord. De structuur wordt voornamelijk vastgelegd door de pionnen in het midden, aangezien deze over het algemeen als eerste worden gebruikt en het meeste invloed hebben op het bord. Wanneer de pionnen een confrontatie aangaan (elkaar kunnen slaan), dan noemen we dit spanning. Het gevolg van spanning kan zijn dat pionnen worden geslagen, waardoor mogelijkerwijs de structuur verandert.
Breekzet
In het volgende voorbeeld zien we een stelling waarin wit het overwicht heeft. Jobava, met zwart, heeft echter zijn pionnen zo neergezet dat het heel lastig is voor wit om de zwarte defensie open te breken en binnen te dringen met zijn stukken. Maar wanneer er zich een tactische mogelijkheid voordoet, slaat Grischuk hardhandig een bres in de zwarte muur om daarna het pleit in zijn voordeel te beslechten.
Grischuk-Jobava
(zie diagram)
23… Pc8
Nog net op tijd weet zwart alles af te dekken. Alle witte stukken staan vrijwel optimaal en hij lijkt niet verder te kunnen komen… Of toch wel?
24. d5!
Zag u deze (functionele) breekzet aankomen?
24… c×d5 25. L×d5 b5
25… e×d5 26. T×d5 Het idee van Grischuks 24e zet! Zwart kan niks meer doen tegen alle dreigingen. Allereerst dreigt wit gewoon op d7 te slaan gevolgd door een dodelijk aftrekschaak. Daarnaast heeft hij ook nog de mogelijkheid om simpelweg te verdubbelen op de d-lijn en zo het paard terug te winnen: 26… Kg8 (26… Pe7 27. T×d7) 27. Tcd1
26. Lc6
Nu alle lijnen geopend zijn, is het slechts een kwestie van het binnenbrengen van de manschappen.
26… b×c4 27. T×d7 Dg5 28. Lb7 Pe7 29. De3
Er zijn hier meerdere goede zetten.
Echter, de absolute toppers blinken uit in het omzetten van voordelen. Grischuk heeft zich gerealiseerd dat zwart in een eindspel vrijwel kansloos is. 29. f4 Dh4 30. g3 D×h3 31. T×e7 Thd8 32. Lg2 Dg4 Wit heeft hier weliswaar een stuk meer, maar door alle zwakke pionnen is het nog niet zo makkelijk om dit om te zetten in een overwinning. 33. Df3 D×f3 34. L×f3 T×b2 35. Ta7 Td3 36. Tf1 Tbb3 37. Kg2 c3 En wit zal nog hard moeten werken.
29… D×e3 30. f×e3 Pf5 31. T×c4 P×e3 32. Tc6
32. Tcc7! Thf8 33. Kf2 Pd5 34. Tc6 Pf4 35. Tcd6 Het witte idee is simpel, een vrije a-pion creëren met b2-b4-b5.
32… Thd8 33. T×d8 T×d8 34. T×a6 Td1+ 35. Kf2 Pc4 36. b3! P×e5 37. Tb6 Ta1 38. a6 Kf6 39. Tb5 Ta3 40. Ke2 h4
De 40e zet is bereikt en beide spelers hebben de mogelijkheid om de stelling rustig te evalueren. Jobava realiseert zich al snel dat het een hopeloze zaak is. Mocht u het niet direct zien, probeer het dan zelf eerst op een bord voordat u er een engine op loslaat. 1-0
In dit fragment zien we dat Grischuk een breekzet nodig had om te zorgen dat zijn stukken, met name de torens, de zwarte stelling binnen kunnen dringen. Zodra hij dit had bereikt, was de rest een kwestie van techniek. Grischuk maakte in deze partij gebruik van een functionele breekzet. Dit is een breekzet die direct tot een ander voordeel moeten leiden, zoals bijvoorbeeld sterk veld of in dit geval open lijnen (banen). De breekzet wordt in dit geval direct gebruikt als 
middel.
Andere voorbeelden
Zie het diagram rechts. Dit is een bekende Franse structuur. Hoe gaan wit en zwart proberen de vijandelijke keten aan te tasten? Ze gaan focussen op het meest kwetsbare punt, namelijk de achterste vastgelegde vijandelijk pion (de basis). Voor wit is dit e6, voor zwart is dit c3. Het witte idee is dus het spelen van f4-f5.
1. f4 g6
1… h6 2. g4 Wit kan met zowel f5 als g5 de zwarte stelling nu aantasten.
2. h4
Nu kunnen we de zwarte structuur aanpakken met h5.
Door middel van de gespeelde breekzet b4 creëert zwart een sterk veld op d4.
Om zijn materiële voordeel uit te buiten moet zwart de witte pionstructuur op de koningsvleugel slopen.
1… h5! 2. Ke3 g5 3. Th2 Td8 4. Th1 g4!
Matthew Tan – Boulahfa
Niet zo lang geleden had ik kreeg ik zelf de kans om door middel van enkele functionele en niet-functionele breekzetten de partij naar mijn hand te zetten.
1. e4 e6 2. d4 d5 3. e5
De doorschuifvariant van het Frans. Het idee is om sterk vooruitgeschoven centrum te creëren, zodat wit meer ruimte heeft om zijn stukken te bewegen. De structuur is door deze zet in eerste instantie vastgelegd. Zwart kan proberen om druk te zetten (spanning creëren) op dit centrum door middel van c5 en f6.
3… c5 4. c3 Pc6 5. Pf3 f6
Zwart probeert direct meer druk te zetten op het witte centrum. Echter was het handiger geweest om eerst 5… d7 6.Ld3 in te lassen. 5… Db6 6. a3 Ph6 7. b4 c×d4 8. c×d4 Pf5 9. Lb2 In deze variant richten zowel zwart als wit zich voornamelijk op d4. 5… Ld7 6. Le2 (6. Ld3 Db6) 6… f6 7. O-O Dc7 8. Te1
6. Ld3
Wit grijpt zijn kans en zet zijn loper op d3. Hier staat hij natuurlijk actiever dan op e2.
6… Dc7 7. O-O
Laat zich niet dwingen om op f6 te pakken, waarna zwart direct al zijn stukken naar actieve velden kan ontwikkelen. 7. e×f6? N×f6 8. O-O Ld6
7… f×e5 8. d×e5 g6
Met een loper op g7 kan zwart natuurlijk nog wat extra druk zetten op e5. Als hij dan nog verder kan ontwikkelen met Pge7, Ld7 en 0-0 dan heeft hij de opening op een gezonde manier overleefd. Helaas heeft hij niet zoveel tijd…
8… P×e5 9. P×e5 D×e5 10. Te1 Dd6 (10… Df6? 11. Dh5+ Kd7 (11… g6 12. D×d5) 12. Lg5) 11. Pa3 a6 12. Dh5+ Kd8 13. Dg5+ Pf6 14. Lf4
Zwart heeft nog nauwelijks iets ontwikkeld en bovendien staat zijn koning voorlopig ook nog vast in het midden. Daarentegen heeft wit na Tad1 al zijn stukken in het spel, slechts ten koste van één pion.
9. c4!
Een poging om het zwarte centrum kapot te maken. Wanneer zwart slaat of doorschuift, heeft wit de mogelijkheid om een paard op e4 neer te zetten die naar de prachtige velden f6 en d6 kijkt.
9… Lg7
9… d×c4 10. L×c4 Lg7 11. Pc3 a6 12. Pe4
9… d4 10. Pbd2
A) 10… P×e5 11. P×e5 D×e5 12. Te1 Dc7 13. Pe4 Lg7 14. b4 Breekt de zwarte pionstructuur open! c×b4 15. Da4+ Ld7 16. D×b4
B) 10… Lg7 11. Pe4 P×e5 12. P×e5 L×e5 13. f4 Ld6
Zie analyse-diagram 1.
Het lijkt erop alsof zwart alles bij elkaar weet te houden.
14. b4! Wederom deze breekzet!
A)14… b6 15. P×d6+ D×d6 16. f5 Koning in het midden? Open de lijnen! Ook hiervoor gebruiken we breekzetten. g×f5 17. Df3 Db8 18. Le4!!
B)14… c×b4 15. Lb2 Lc5 16. Lb1
C)14… Pe7 15. b×c5 L×c5 16. P×c5 D×c5 17. Le4 O-O 18. Dd3
Zie analyse-diagram 2.
Wit haalt nu d4 op waarna het weer materieel gelijk staat. De zwarte stelling is echter een ruïne en zwart kan zijn damevleugel ook niet ontwikkelen.
Terug naar de partij:
10. c×d5 e×d5 11. Pc3 Dubbele aanval.
11… Pge7 12. Pb5 Db6 13. Pd6+ Kd7 14. Lf4 Tf8
Zie diagram. Hoe zorgt wit dat de zwarte koning niet ontsnapt naar veiligere oorden?
15. e6+ Kd8
15… K×e6 16. Pg5+ Kd7 17. Dg4+ Kc7 (17… Pf5 18. P×h7; 17… Kd8 18. P×c8) 18. Pdf7+ Le5 19. L×e5+ P×e5 20. Dg3
16. Pf7+ Ke8 17. P3g5 L×e6 18. Pd6+ Kd7 19. P×e6 T×f4
19… K×e6 20. Dg4+ Kf6 21. Tae1 Lh8 22. Dg5+ Kg7 23. T×e7+ P×e7 24. D×e7+ Kg8 25. De6+ Kg7 26. Le5+ Kh6 27. Dh3+
20. P×f4 K×d6 21. Dg4
Hoewel zwart al één pion voor de kwaliteit heeft, is het onmogelijk om zijn koning uit het centrum te krijgen.
21… c4
21… D×b2 22. Tab1 Df6 23. T×b7; 21… Le5 22. Tfe1; 21… Db4 22. De6+ Kc7 23. Df7
22. De6+ Kc5 23. Tac1 L×b2 24. P×d5
De les
De pionnen vormen het geraamte, het fundament van de stelling. Hoe de pionnen opgesteld staan en de samenhang hiervan, noemen we de structuur. Wanneer pionnen alleen staan zijn ze zwak en kwetsbaar. Wanneer pionnen gegroepeerd staan en elkaar ondersteunen spreken we van een sterke (pion)structuur.
Als de tegenstander een sterke structuur heeft, willen we deze slopen. We voeren eerst de spanning op de structuur op, om vervolgens met een breekzet de structuur kapot te slaan. Een breekzet kan leiden tot het creëren van een sterk veld of open banen, in dat geval spreken we van een functionele breekzet.
Daarentegen heeft een niet-functionele breekzet geen direct doel. Het lange-termijn-doel van de breekzet kan dan bijvoorbeeld zijn om de pionstructuur kapot te maken, zodat de pionnen zwak worden en deze op een later moment opgehaald kunnen worden.
Mocht je meer over dit onderwerp willen weten, Lees dan eens uit de stappenmethode! Stap 5, hoofdstuk 4: Gebruik van pionnen. Ben je benieuwd hoe het met IM Matthew Tan in Hong Kong gaat? Lees dan zijn artikel over Hong Kong!
Opgaven
In de volgende opgaven kun je jezelf op dit onderwerp testen. In beide stellingen is wit aan zet.
